کار و کارگر در نهج البلاغه/زیباترین جمله امام علی برای کارگران

با حجت الاسلام احمد فعال که سالهایی از عمر خود را در زمینه شناخت و معرفی نهج البلاغه گذارده اند در مورد موضوع کارگر در نهج البلاغه به گفتگو نشستیم که شما را به خواندن این بحث دعوت می کنیم.

 به طور کلی در کتاب شریف نهج البلاغه اشاره ای به کارگران شده است؟
 امام علی علیه السلام در نامه های متعددی که به کارگزاران مناطق مختلف خود داشته اند  نکاتی را متذکر شده اند که یکی از آنها توجه به فرودستان و زیردستان جامعه بوده است. تا با افرادی که از نظر اقتصادی ضعیف هستند، مهربانانه تر برخورد کنند و با رأفت باشند. زیرا صاحبان حق از دسترنج آنها استفاده می کنند از طرفی اساسا از منظر امام علی علیه السلام چنانچه در خطبه ۲۱۶ هم فرموده اند حق دوطرفه است  لذا بین کارگر و کارفرما نیز باید رابطه دوطرفه ای برقرار شود از این رو در کلام امام هر دو طبقه مورد توجه بودند.

در تاریخ داریم که امام علی علیه السلام در زمان حیات فعالیتهای سخت کارگری مثل کندن قنات و کشاورزی و... انجام می دادند ،چرا امام  مثل پیامبر به تجارت و داد و ستد روی نیاوردند و خود کارگری می کردند؟
ائمه اطهار به حسب موقعیت اجتماعی که در آن بوده اند کارهایی انجام می دادند گاهی فضا برای تجارت مناسب بود و  گاهی کارگری و زراعت مثلا امام باقر در هر دومقام  حضور داشتند هم روی زمین کار می کردند و عرق می ریختند و هم در داد و ستد بودند در دوران امام علی اولا وضعیت اقتصادی عده ای مناسب نبود و فاصله طبقاتی ایجاد شده بود لذا عده ای با طبقه کارگر  برخورد صحیحی نداشتند امام در ضمن اصلاحات اقتصادی  با حضور در کنار کارکران می خواستند به ایشان که شرایط بدی داشتند شان و مقام بدهند برای همین خودشان روی زمین کار می کردند چاه می کندند و با عرق جبین و کد یمین زحمت می کشیدند.

 امام درچه مشاغلی حضور داشتند ؟
  ایشان در حوزه های مختلف کار و کارگری حضور داشتند کشاورزی، مقنی گری، هیزم شکنی و جاده کشی و....به نوعی نشان می دادند کار عار نیست، بلکه تلاش برای رشد  فردی و اجتماعی است و  ارزرش دارد  حتی در بخشی از وصیت نامه  ایشان نقل از خانه هایی است که امام ساختند و این نشان می دهد اما در خانه سازی و معماری هم فعال بودند.

چرا یاران امام مانند سلمان فارسی  سراغ کارگری می رفتند؟
 به نظرم عمده ترین دلیل آن مبارزه با  جامعه طبقاتی و اشرافی گری آن زمان بوده است که بسیار شدت داشت فقرای بسیار فقیر و ثروتمندان بسیار غنی وقتی جامعه به این شکل باشد  طبقات حاکم کمتر توجهی به زیردستان دارند و تنها به مال اندوزی و اشرافی گیری مشغول هستند  انها می خواستند از امام تبعیت  کنند لذا هرچند می توانستند به واسطه شناخت بالایی که از مقام امامت دارند   سعی دارند در راه اجرای منویات امام  در حوزه های دیگر کار کنند لذامشغول کارگری می شدند تا شیوه ای برای مبارزه با اشرافی گیری  و دادن شان ومنزلت به کارگران باشد.

زیباترین جمله امام در نهج البلاغه برای کارگران چیست؟
 امام در نامه 31 نهج البلاغه  از کار و کارکردن  و داشتن کار و پیشه سخن گفته اند. امام می فرمایند : کار داشتن و حفظ پاکدامنی به مراتب بهتر از بیکاری و بدکاره گی است. لذا اگر ثروت داشته باشیم ولی ظلم و ستم نکنیم  ثروتمندی تقبیح نمی شود بلکه  کار و شغل و ثروت باید همراه با پاکدامنی باشد .

در برخوردهای امام با قشر کارگر جالب ترین  مورد  کدام بوده است؟
 وقتی امام وارد کوفه شدند عده ای از ایرانیان  تازه مسلمان خدمت امام رسیدند و می گفتند  که در این مدت در شهر به ما ظلم و ستم زیادی شده است چون ایرانی و تازه مسلمان هستیم خیلی اذیت شدیم امام به انها تفقد کردند و با مهربانی برخورد نمودند و توصیه کردند از حرفه هایی که می دانید استفاده کنید. تا از شما استفاده کنند پاکدامنی داشته باشید که جامعه ارزش کار و وجود شما را بداند  و نیازمند شما شود  به حدی که اگر کار نکنید جامعه نیاز به شما را حس کند ایرانیان دقیقا همین گونه عمل کردند و به حدی رسیدند  که در زمان قیام مختار هم  همین ایرانیان با او همراهی کردند.

آفت زندگی کارگری در نظر امام چیست؟
 بیشترین نکته مورد توجه امام حفظ پاکدامنی و عفت است فرقی هم نمی کند کارگر یا صاحب کار هر دو باید پاکدامن باشند و چشم به مال دیگری ندوزند و در نگهداری اموال دیگران کوشا باشند امام می فرمودند نگهداری آنچه در دست دارید نزد  من محبوب تر است از طلب کردن انچه که در دست غیر تو است یعنی همین  مقداری که دارید را استفاده کنید و قانع باشید اما معیار برایشان صرفا کارگر یا کارفرما نبود بلکه پاکدامنی بود.

نظر امام به داشتن ثروت و مال چه بود؟
امام نه فقر و نه غنا را ذاتا بد یا خوب نمی داستند  که یکی را تقبیح و دیگری را ارزشمند بدانند  بلکه حتی می فرمودند الفقر موت الاکبر از طرفی دیگر به علاءبن زیاد حارثی  که خانه بزرگی در بصره داشت فرموند منزل خودت را به بهشت  بفرست می گوید چگونه می فرمایند بگذار دیگران از منزل تو استفاده کنند مهمانی بده همین فرد به امام می گوید برادری دارم  که بسیار فقیر زندگی می کند با  وجود داشتن ثروت امام می فرماید او را نزد من بیاور وقتی  او آمد امام فرمودند : ای دشمن خویش  مگر با خودت دشمنی داری مگر زن و فرزندانت نباید از زندگی بهره ای ببرند  لذا به نظر می رسد  فقر و غنا در نظر امام نه بد و نه خوب هستند بلکه طبق سفارش امام اثر ان است که اهمیت دارد اگر کارگرانی در همان کارگری خود تقوا و ایمان داشته باشند یا ثروتمندی با تقوا باشد خوب است و گرنه هر دو گروه اگر بدون ایمان و پاکدامنی باشند تقبیح می شوند از سفارشات امام به محمد بن ابوبکر هم این است که  : ای محمد  انسان متقی هم نیاز به زندگی دارد و تنها مسئله  انسانهای با تقوا در این است  که تجارت  خود را  با زهد  و ایمان همراه کنند البته زهد با فقر فرق دارد. زهد به نظر امام علی علیه السلام بی علاقگی به دنیاوشکر در مقابل نعمات الهی است . لذا در فرهنگ شیعی زهیر بن قین که تاجر بزرگی است ولی همه ثروتش را رها می کند و در رکاب امام حسین علیه السلام  شهید می شود زاهد است .
 

گفتگو از جمال طاهری